PINIPINTUHO kong Bayan ay paalam,
lupang iniirog ng sikat ng araw,
mutyang mahalaga sa dagat Silangan,
kaluwalhatiang sa ami’y pumanaw.

Masayang sa iyo’y aking idudulot
ang lanta kong buhay na lubhang malungkot;
maging maringal man at labis alindog
sa kagalingan mo ay akin ding handog.

Sa pakikidigma at pamimiyapis
ang alay ng iba’y ang buhay na kipkip,
walang agam-agam, maluwag sa dibdib,
matamis sa puso at di ikahapis.

Saan man mautas ay di kailangan,
cípres ó laurel, lirio ma’y patungan
pakikipaghamok, at ang bibitayan,
yaon ay gayon din kung hiling ng Bayan.

Ako’y mamatay, ngayong namamalas
na sa silanganan ay namamanaag
yaong maligayang araw na sisikat
sa likod ng luksang nagtabing na ulap.

Ang kulay na pula kung kinakailangan
na maitim sa iyong liwayway,
dugo ko’y isabog at siyang ikinang
ng kislap ng iyong maningning na ilaw.

Ang aking adhika sapul magkaisip
ng kasalukuyang bata pang maliit,
ay ang tanghaling ka at minsan masilip
sa dagat Silangan hiyas na marikit.

Natuyo ang luhang sa mata’y nunukal,
taas na ang nuo’t walang kapuotan,
walang bakás kunot ng kapighatian
gabahid man dungis niyong kahihiyan.

Sa kabuhayang ko ang laging gunita
maningas na aking ninanasa-nasa
ay guminhawa ka ang hiyaw ng diwa
pag hingang papanaw ngayong biglang-bigla.

Ikaw’y guminhawa laking kagandahang
ako’y malugmok, at ikaw ay matanghal,
hininga’y malagot, mabuhay ka lamang
bangkay ko’y masilong sa iyong Kalangitan.

Kung sa libingang ko’y tumubong mamalas
sa malagong damo mahinhing bulaklak,
sa mga labi mo’y mangyaring ílapat,
sa kaluluwa ko halik ay igawad.

At sa aking nuo nawa’y iparamdam,
sa lamig ng lupa ng aking libingan,
ang init ng iyong paghingang dalisay
at simoy ng iyong paggiliw na tunay.

Bayaang ang buwan sa aki’y ititig
ang liwanag niyang lamlám at tahimik,
liwayway bayaang sa aki’y ihatid
magalaw na sinag at hanging hagibis.

    ANG  AKLAT  NI  ANDRES  BONIFACIO

‘Aking Huling Paalam’
ni Jose Rizal

‘Mi Ultimo Adios’
tinagalog ni Andres Bonifacio

Sa pahintulot ng viuda ni Rizal,
si Josephine Bracken

Kung saka-sakaling bumabang humantong
sa cruz ko’y dumapo kahi’t isang ibon
duon ay bayaan humuning hinahon
at dalitin niya payapang panahon.

Bayaan ang ningas ng sikat ng araw
ula’y pasingawin nuong kainitan,
magbalik sa langit ng buong dalisay
kalakip ng aking pagdaing na hiyaw.

Bayaang sinuman sa katotong giliw
tangisang maagang sa buhay pagkitil:
kung tungkol sa akin ay may manalangin
idalangin Báyan yaring pagkahimbing.

Idalanging lahat yaong nangamatay,
nangagtiis hirap na walang kapantay;
mga iná naming walang kapalaran
na inahihibik ay kapighatian.

Ang mga bao’t pinapangulila,
ang mga bilangong nagsisipag dusa:
dalanginin namang kanilang mákita
ang kalayaan mong ikagiginhawa.

At kung ang madilim na gabing mapanglaw
ay lumaganap na duon sa libingan’t,
tanging mga patay ang nangaglalamay,
huwag bagabagin ang katahimikan.

Ang kanyang hiwaga’y huwag gambalain:
kaipala’y marinig duon ang taginting,
tunog ng gitara’t salterio’y magsaliw,
ako. Báyan, yao’t, kita’y aawitin.

Kung ang libingan ko’y limót na ng lahat
at wala ng cruz at batóng mábakas,
bayaang linangin ng taong masipag,
lupa’y asarolin at kanyang ikalat.

At mga buto ko ay bago matunaw
máuwi sa wala at kusang maparam,
alabók ng iyong latag ay bayaang
siya ang babalang duo’y makipisan.

Kung magkagayon na’y aalintanahin
na ako sa limot iyong ihabilin
pagka’t himpapawid at ang panuorin
mga lansangan mo’y aking lilibutin.

Matining na tunóg ako sa dinig mo,
ilaw, mga kulay, masamyong pabangó,
ang úgong at awit, paghibik sa iyo,
pag-asang dalisay ng pananalig ko.

Báyang iniirog, sákit niyaring hirap,
Katagalugang kong pinakaliliyag,
dingin mo ang aking pagpapahimakas:
diya’y iiwan ko sa iyo ang lahat.

Ako’y patutungo sa walang busabos,
walang umiinis at verdugong hayop:
pananalig do’y di nakasasalot,
si Bathala lamang duo’y haring lubos.

Paalam, magulang at mga kapatid
kapilas ng aking kaluluwa’t dibdib
mga kaibigan bata pang maliit
sa aking tahanan di na masisilip.

Pagpasalamatan at napahinga rin,
paalam estrangerang kasuyo ko’t aliw.
paalam sa inyo mga ginigiliw:
mamatay ay siyang pagkagupiling!

Nakaraang kabanata                                             Balik sa itaas                                             Susunod na kabanata
Lista ng mga kabanata          Tahanan ng mga Kasaysayan ng Pilipinas