Mga Wika sa Pilipinas:
Magka-katulad,  Magka-kaiba

WALANG ISA o pang-maramihang wika na gamit sa buong kapuluan ng Pilipinas. Marami at iba’t iba ang kanilang mga salita subalit lahat ay magka-kahawig kaya maaaring matutunan sa maigsing panahon. Kapag natutunan ang isa, madali nang matutunan ang iba pang wika.

Hindi kanya-kanyang wika ang bawat pulo sapagkat may wika na gamit sa maraming pulo, at may pulo naman na maraming wika ang ginagamit. Halimbawa ang Manila at ang Panai (Panay) na mas maliit nang halos 2,000 kilometro. Sa pulo ng Manila (Luzon) lamang, 6 wika ang ginagamit. Sa Panay, 2 wika. Sa ibang pulo, isang wika lamang.

  PAGHANAP  SA  MGA  UNANG  PILIPINO:     Cronicas Española

Kasaysayan  Ng  Mga  Pulo  Ng  Pilipinas, 1595-1602
Relacion de las Islas Filipinas
ni Pedro Chirino

In-English ni Frederic W. Morrison ng Harvard University, at ni Emma Helen Blair

( Ilang wika sa Pilipinas ang pinag-aralan at isinaayos (systematized) ng mga unang dumating na frayle subalit wala kahit isang nalathala bago 1610. Baka ang pinaka-una ay ang talaan ng mga kataga (vocabulary) sa Cebu na binuo ni Martin de Rada na namatay nuong 1580. Sumulat din ang iba pang frayleng Augustinian tungkol sa mga wika, gaya ng Arte (grammar) ng wikang Tagal ni Agustin de Albuquerque na namatay nuong 1580 rin. Sumulat si Diego Ochoa ng Pampango Arte at talaan ng mga kataga. Namatay siya nuong 1585. Ang Artes ng mga Igorrote at mga Zambal ang sinulat ni Esteban Marin na namatay nuong 1601. --Blair & Robertson)

Pinaka-marami at pinaka-malawak ang gamit sa 2 wika, ang Tagal at ang Bisaya. Sa ilang puok ng mga Pintados, may isa pang wika, ang Harayan (Ilonggo ang tawag ngayon, sa Iloilo). Ang Tagal ay gamit sa kalakihan of baybayin (coast) at luoban ng mga pulo ng Manila (Luzon), Mindoro, Luban (Lubang) at sa iba pa.

Ang Bisaya ay ginagamit sa lahat ng mga pulo ng mga Pintado bagaman at sa ibang mga baranggay duon, ang Harayan ang ginagamit.

Sa mga wikang ito, ang Tagal ang pinaka-naka-aliw sa akin, at ang wikang hinangaan ko sa lahat. Gaya ng sinabi ko sa unang obispo (ng Manila, si Domingo Salazar) at tapos, sa ibang matataas na pinuno sa Pilipinas at sa Europe, may 4 katangian ang wikang ito na natagpuan sa 4 pinaka-matikas na wika sa buong daigdig (mondo, world) - Hebrew, Greco, Latin at Español.

Gaya ng Hebrew, ang kalabuan nito ay nagpapangako na may ‘laman’ na hindi lantad agad. Katulad sa Greco ang mga pantukoy (articles) nito at ang pagka-kaiba ng mga pang-ngalang pambalana (common nouns) at ng pang-ngalang pantangi (proper nouns). Nasa Tagal ang yabong at tikas ng wikang Latin, at ang yumi (refinement), kinis (polish) at galang (courtesy) ng Español.

Mga halimbawa ng mga katangiang ito ay nakapaluob sa ‘Ave Maria’ na, dahil maigsing dasal at mas madaling maunawaan kaysa sa iba, aking ipapaliwanag dito sa sariling nating wika (Español, isinalin sa English) ang pagsalin, kataga-sa-kataga (word-for-word), sa wikang Tagal.

Sa ganitong paraan, makikita ang mga kawikaan (idioms) at tanging pananalita ng Tagal na baka maka-aliw sa bumabasa at makapagbigay ng kaalaman na magagamit, o pang-ocioso lamang.

Ang ‘AVE MARIA’ sa Tagalog

Aba Guinoo Maria, matua ca na,
Hail Lady Mary, joyful thou now,

Napono ca nan gracia,
full thou of grace;

An Panguinoon Dios na saio.
the Lord God is with thee.

Bucor can pinagpala sa babain lahat.
Especially thou blessed among women all.

Pinagpala naman ang iong anac si Jesus.
Blessed also he thy son Jesus.

Santa Maria, ina nang Dios,
Holy Mary, mother of God,

Ipanalanguin mo cami macasalanan
Let us be interceded for by thee, us sinners,

ngayon at cum mamatai cami. Amen, Jesus.
now and when shall die we. Amen, Jesus.

Ang unang kataga nitong dasal, aba ay malabo subalit maniwaring katumbas ng diin ng saludo (salute), gaya ng ave (hail) sa Latin. Tinutukoy ng bucor (bukod ang ginagamit ngayon) ang kaibahan at pagka-tangi (uniqueness). Ang si ay pantukoy, tulad ng ton sa Greco.

Ang yaman ng wikang ito ay nasa dami ng mga singkahulugan (synonyms) at mga kawikaan (idioms), kaya matikas man ang dasal na ito sa anyong ito, maaaring mabubuo pa rin sa ibang paraan, nang walang bawas sa tikas, halaga at kahulugan. Nakikita ang kinis at galang sa pag-iwas sa Aba Maria (Ave Maria) ng Latin na, sa wikang ito ay magaspang at mataras, nang hindi ginagamit ang panggalang na guinoo.

Wala o kaunti ang mga panggalang sa 2 pang wika sa mga Bisaya na mas tuwiran at maragsa. Naisip ko, mabuti ang isali ang salin sa 2 wika ng dasal ding ito, upang ipamalas ang pagka-kaiba at pagka-katulad nila. Pahiwatig ko lamang, hindi ko ipapaliwanag ang pagsasalin at hindi na kailangan sapagkat alam nating lahat ang Ave Maria.

Nais ko lamang ipakita ang mga kawikaan (idioms) ng 2 wika, na hindi dapat kainisan o pintasan dahil bawat wika ay may kani-kanyang gara sa mata ng mga gumagamit, ganda na hindi nakikita ng mga dayuhan.

Ang ‘AVE MARIA’ sa Bisayan

Maghimaya ca Maria napono ca sa gracia
Rejoice thou, Maria, full thou of grace

An guinoon Dios anaa canimo.
The lord God is with thee.

Guirayeg ca uyamot sa babaihun tanan
Exalted thou much among women all

ug guirayeg man an imon anac Jesus.
and exalted also thy son Jesus.

Santa Maria, inahan sa Dios,
Holy Mary, mother of God,

iguiampo mo cami macasasala
let be interceded for by thee, we sinners

onya ug sa amun camatay. Amen, Jesus.
now and in our death. Amen, Jesus.

Ang ‘AVE MARIA’ sa Harayan

Maliag cao Maria, nabota cao can gracia.
Rejoice thou Mary, full thou of grace.

An atun guinoon Dios dian canimo.
He our Lord God is with thee.

Capin icao sa mga babae nga tana,
fortunate thou among women all,

ig capin naman ang imon bata nga si Jesus.
and fortunate also he thy son Jesus.

Santa Maria, inang can Dios,
Holy Mary, mother of God,

igampo mo cami nga macasasala,
let us be favored by thee, us the sinners,

caraon ig cun mamatai cami. Amen, Jesus.
now and when shall die we. Amen, Jesus.

Hangad ko sa pagsuring ito ng pagkakaiba ng 3 wika - maliban sa pagiging tangi at hindi pangkaraniwang pagsusuri, na maaaring makakaaliw kahit paano - na ipakitang madali at malinaw ang mga wika at ang kanilang mga kataga (palabras, words) at pagbigkas (dicho, pronunciation), kaya hindi mahirap o matagal matutunan.

Ang ibang kawikaan nila, at ang baligtaran ng pasimuno at panaguri

(subject and predicate) ay kaiba kaysa sa atin, at kailangang tanggapin na lamang basta. Subalit oras na matutunan at masanay sa tunog, nakakatulong pa nga ang mga ito sa pagiging madali at kaaya-aya ng mga wika duon.

Ngayong nabanggit ko na ang galang at tikas ng mga Tagalo at ng wika nila, maigi pa, bago magtuloy sa ibang paksa, ang tukuyin ang mga ito dahil lubhang marangal at kaaliw-aliw ang kabanalang ito.

Nakaraang kabanata                       Balik sa itaas                       Tahanan: Mga Kasaysayan Ng Pilipinas                       Lista ng mga kabanata                       Sunod na kabanata